Karaçay-Balkar Türkçesi Sayfa: 1 - Makalelerimin - Yayıncı

-Balkar Türkçesi [bundan sonra
kısaca KBT], Türk dilinin Kıpçak lehçesinin Karay, Kırım ve Kumuk
şiveleriyle birlikte Hazar-Karadeniz grubunda yer almaktadır [1].
Sovyet Türkologlarından A.N. Samoyloviç’in Türk dili sınıflandırmasına
göre KBT, Türk dilinin "z” kolunun "y” bölümünün "taw, bol-, kalġan”
grubuna girmektedir. Buna göre eski Türkçedeki "taġ” [dağ] yerine
KBT’de "taw”, "ol-” yerine "bol-”, "kalan” yerine "kalġan” biçimleri
kullanılır. KBT, kendisine has birtakım söz, ses ve gramer
özelliklerine haiz olmakla birlikte genel olarak tipik bir Kıpçak
şivesidir. KBT’nin diğer Kıpçak şivelerinden bazı farklı özellikler
göstermesinin sebebi, bu şivenin eski tarihlerde Bulgar ve Oğuz
Türkçesiyle bağlantısı olmasından ve komşu Kafkas kavimlerinin birtakım
dil özelliklerinin tesirinde kalmasından kaynaklanmaktadır [2]. Eski
Türkçedeki "adak~azak” [ayak] yerine KBT’de "ayak”, "ben” yerine "men”
şeklinin kullanılması, söz başlarında "d” yerine "t” sesinin, "g”
yerine "k” sesinin kullanılması ...

[b][s. 143] Karaçay-Balkar Türkçesi [bundan
sonra kısaca KBT], Türk dilinin Kıpçak lehçesinin Karay, Kırım ve Kumuk
şiveleriyle birlikte Hazar-Karadeniz grubunda yer almaktadır [1].
Sovyet Türkologlarından A.N. Samoyloviç’in Türk dili sınıflandırmasına
göre KBT, Türk dilinin "z” kolunun "y” bölümünün "taw, bol-, kalġan”
grubuna girmektedir. Buna göre eski Türkçedeki "taġ” [dağ] yerine
KBT’de "taw”, "ol-” yerine "bol-”, "kalan” yerine "kalġan” biçimleri
kullanılır. KBT, kendisine has birtakım söz, ses ve gramer
özelliklerine haiz olmakla birlikte genel olarak tipik bir Kıpçak
şivesidir. KBT’nin diğer Kıpçak şivelerinden bazı farklı özellikler
göstermesinin sebebi, bu şivenin eski tarihlerde Bulgar ve Oğuz
Türkçesiyle bağlantısı olmasından ve komşu Kafkas kavimlerinin birtakım
dil özelliklerinin tesirinde kalmasından kaynaklanmaktadır [2]. Eski
Türkçedeki "adak~azak” [ayak] yerine KBT’de "ayak”, "ben” yerine "men”
şeklinin kullanılması, söz başlarında "d” yerine "t” sesinin, "g”
yerine "k” sesinin kullanılması ve söz başlarındaki "y” sesinin "c”
sesine dönüşmesi de Kıpçak lehçesinin ortak ve tipik bir özelliğidir.
Bundan başka, KBT’nin kelime hazinesi de Kıpçak lehçesine ait sözlerden
oluşmaktadır. [/b]Karaçaylılar hakkında tarihî ilk bilgiler, 1404
yılında Kafkasya’da bulunan Başpiskopos Johannes de Galonifontibus’un
notlarında geçmektedir. Galonifontibus, Karaçay Türklerinden "Kara
Çerkes” şeklinde bahsetmekte ve "Kara Çerkeslerin kendilerine has bir
dilleri ve yazıları olduğunu” söylemektedir. E.P. Alekseyeva’ya göre,
XVII. Yüzyıl ortalarında Kafkasya’da bulunan Archangelo Lamberti’nin de
Karaçaylılar için hem "Kara Çerkes” ve hem de "Karaçioli” [Karaçaylı]
adlarını kullanması, Galonifontibus’un işaret ettiği "Kara Çerkes”lerin
Karaçaylılar olduğuna şüphe bırakmamaktadır. Karaçay bilim adamları,
Galonifontibus’un "Kara Çerkeslerin kendi yazıları vardır” ifadesinden,
Karaçaylıların XV. yüzyıla kadar eski Türk yazısını [runik] bildikleri
ve kullandıkları sonucunu çıkarmaktadırlar [3]. Karaçay-Balkar
topraklarındaki; Humara, Arhız, Sutul, Ahmat-Kaya, İnal, Gınakızı,
Temirtüz, Sarıtüz, Tokmak-Kaya, Ishavat, Ullu-Dorbunla, Kalej, Teşikle,
Bitikle, Ak-Kaya bölgeleri ile yine Kafkasya’da Koban ve Terek
ırmakları arasında geniş bir alanda eski Türk [runik] yazılı birçok
yazıt bulunmuştur. [b][s. 144] Soslanbek Y. Bayçora bu
yazıtlardan 74 tanesini çözmüş ve bunların Bulgar Türklerine ait
olduğunu delilleriyle ortaya koymuştur.[/b]

Humara YazıtıKaraçay-Balkar
Türkologlar, Galonifontibus’un "Kara Çerkeslerin kendi yazıları vardır”
ifadesinden çıkardıkları "Karaçaylıların XV. Yüzyıla kadar eski Türk
[runik] yazısını bildikleri ve kullandıkları” sonucunu, Kafkasya
Bulgarlarından kalma eski Türk yazıtlarıyla kuvvetlendirmeye
çalışmaktadırlar. Fakat, bu yazıtların dil özellikleri henüz lâyıkıyla
incelenmemiş ve bunların hangi yıllara ait olduğu kesin olarak ortaya
konulmamıştır. Ayrıca, bugünkü veya bugünküne yakın bir Karaçay-Balkar
Türkçesiyle yazılmış [sözgelimi XV. yüzyıldan kalma] eski Türk [runik]
yazılı bir taş veya bir belge yoktur. Bu yüzden, Karaçay-Balkar
Türkologların ileri sürdükleri bu görüşe karşın, Kafkasya’da özellikle
de Karaçay-Balkar Türklerinin yaşadığı bölgelerde bulunan bu eski Türk
yazıtları, XV. yüzyıla kadar Karaçay-Balkarların eski Türk [runik]
yazısını kullandıklarına delil sayılamaz. Eldeki bilgi ve
belgelerden, Karaçay-Balkarların ilk olarak Arap harflerine dayalı bir
alfabe kullandıkları anlaşılmaktadır. XVIII. yüzyılda İslam dinini
kabul eden Karaçay-Balkar Türkleri aynı zamanda Arap alfabesiyle de
tanışmışlardır [4]. Üzerinde birtakım töre kararlarının yazılı olduğu
1715 tarihli Holam Yazıtı, Karaçay-Balkar Türkçesine ait Arap
alfabesiyle yazılmış en eski yazıtlardan biri olarak sayılmaktadır.

1715 tarihli "Holam Yazıtı”Karaçay-Balkar
Türklerinin yazılı edebiyatı çok geç dönemlerde başlamıştır. Bu yüzden
de Arap harflerine dayalı yazının kullanımı sınırlı olmuş ve pek
yaygınlaşmamıştır. Karaçaylı Küçük Bayramuk Efendi [1772-1862] ile
Yusuf Haçir Efendi ve Balkarlı Muhammmed’ül Varakî’nin Arap alfabesi ve
Karaçay-Balkar Türkçesiyle yazmış oldukları dinî manzumeler ilk edebi
eserlerdendir. Fakat eser sahipleri bu manzumelerini yayımlama imkanını
bulamamışlardır. Bu manzumelerin bir kısmı ancak uzun yıllar sonra
Türkiye’de yayımlanabilmiştir. Yine, Karaçay’da ve Nalçik şehrinde ilk
ve orta medrese eğitimi aldıktan sonra Dağıstan’da yüksek tahsil yapan
Kart-curt köyü medresesi müderrisi Eldavur oğlu Geriy Sılpagar
Efendi’nin [1857-1906] fıkıh, kelam ve hadis üzerine ondan fazla eser
yazdığı bilinmektedir. Fakat bu eserler de yayımlanmamıştır. Geriy
Sılpagar’ın ailesiyle birlikte Osmanlı Türkiyesi’ne göç ederken yanında
getirdiği eserlerinin tamamı kaybolmuştur.Bu dönemde sadece, [b][s. 145]
Karaçay-Balkar yazılı edebiyatının babası sayılan Kâzim Möçü’nün
[1859-1945] Arap alfabesi ve Karaçay-Balkar Türkçesiyle yazdığı
şiirlerinin yayımlandığı bilinmektedir. Müslümanlığın temeli sayılan 32
Farzın manzûm bir şekilde anlatıldığı "İyman-İslam” [İman-İslam] adlı
eseri 1909 yılında Dağıstan’ın Temirhan-Şura [bugünkü Buynakskiy]
şehrinde Arap harfleriyle ve Karaçay-Balkar Türkçesiyle yayımlanmış ilk
kitap sayılan Lokman Asanî el-Balkarî’nin "Kitâbü Mürşidi'n-Nisâ”
[Kadının Rehber Kitabı] adlı eserinin son kısmında yayımlanmıştır.
Bunun dışında, Kâzim Möçü’nün "Soltan-Hamit el-Çegemî” [Çegemli
Soltan-Hamit] adlı ikinci kitabı da 1918 yılında Arap yazısıyla ve
Karaçay-Balkar Türkçesiyle Baksan-Kala’da yayımlanmıştır [6].[/b]

Kâzim Möçü ve Arap Alfabesiyle Yazdığı
"Soltan-Hamit el-Çegemî” adlı Eserden Bir Bölüm

Soltan-Hamit Kalabek